بیماری قلبی مادرزادی چیست و چه علائمی دارد؟
بیماری قلبی مادرزادی شامل یک یا چند مشکل در ساختار قلب است که در
دوران جنینی در اثر شکل گیری ناقص و نامناسب قلب ایجاد می شود و به این
معنی است که شما با آن نقص متولد شده اید.
تقریبا 1% از نوزادان با بیماری قلبی مادرزادی به دنیا می آیند.
قلب اولین عضوی است که در اولین ماه از عمر جنین شکل می گیرد و تا پایان
ماه دوم تکامل می یابد.
بیماری قلبی مادرزادی ممکن است هیچ مشکلی ایجاد نکند اما اگر نقایص شدید
و پیچیده باشد میتواند عوارض تهدید کننده ای برای زندگی داشته باشد.
قلب در ابتدا یک تلمبه عضلانی تک حفره ای است که طی رشد و تکامل جنین
به دو دهلیز راست و چپ و همچنین دو بطن راست و چپ تقسیم می شود که
این حفره ها توسط دیواره عضلانی در سمت راست و چپ قلب از هم جدا
می شوند.
همه ی این تغییرات در مورد عروق اصلی بدن که از قلب جدا می شوند هم
اتفاق می افتد.
آئورت و شریان ریوی ابتدا یک مجرای مشترک هستند که طی تکامل جنین از
هم جدا می شوند و شاخه های متعددی روی آنها شکل می گیرد.
در ماه سوم بارداری هر چهار حفره قلب به همراه چهار دریچه و هر دو رگ
اصلی قلب شکل نهایی خود را پیدا می کنند.
هر گونه اختلال در جریان تمایز حفره های قلب و تکامل آن می تواند موجب بروز
بیماری قلبی مادرزادی شود.
بطور مثال اختلال در تشکیل حفره های قلبی, نقص در دیواره قلبی که حفره های
سمت راست و سمت چپ را از هم جدا می کنند,نقص در تشکیل دریچه های
قلبی و همچنین اختلال در جدا شدن عروق ریشه قلب از جمله آئورت و شریان
ریوی در نهایت می توانند منجر به تشکیل قلبی با بیماری قلبی مادرزادی شوند.
این نقایص تا پایان دوره جنینی ادامه پیدا می کند و پس از به دنیا آمدن هم
می تواند موجب بروز اختلال در عملکرد طبیعی قلب شود.
بیماری مادرزادی قلب به دلیل تعدد ساختارهای قلبی,بسیار زیاد و متنوع
می باشد.
علائم و اثرات این بیماریها بر قلب متفاوت است و با توجه به نوع و محل
نقص قلبی و شدت آن اثراتی کاملا متفاوت روی سلامت قلب ایجاد می کند.
انواع بیماری قلبی مادرزادی
میتوان گفت شایع ترین بیماری قلبی مادرزادی مربوط به نقایص دیواره های
قلبی,به خصوص دیواره بین حفره های سمت راست و سمت چپ قلب می باشد.
سمت راست قلب بجز مدت کوتاهی از دوران جنینی مسئول هدایت خون تیره و
در واقع بدون اکسیژن از اعضای بدن به سمت ریه است و سمت چپ قلب,خون
تمیز و روشن و پر از اکسیژن را از ریه تحویل می گیرد و در بدن پخش می کند. دیواره عضلانی که بین سمت راست و سمت چپ قلب قرار دارد مانع از مخلوط
شدن خون تمیز و خون کثیف می شود.
نقص در دیواره بین دهلیزها و بطنهای راست و چپ می تواند دریافت اکسیژن و
اکسیژن رسانی به بدن را مختل نماید.
یکی دیگر از عوامل بیماری قلبی مادرزادی اختلال در تشکیل دریچه های قلبی
می باشد.
نقایصی که در دریچه های قلبی وجود دارد بسیار متنوع و متعدد هستند,این
نقایص می توانند به صورت تغییرات ساده در ساختمان دریچه,تنگی مادرزادی
دریچه و در موارد شدیدتر عدم تشکل دریچه قلبی باشند.
نقایص دریچه ای بجز اختلال در عملکرد دریچه با کاهش جریان خون در
حفره های پایین دریچه قلبی می توانند شکل و ساختار کلی حفره های قلبی
و حتی شکل قلب را هم تحت تاثیر قرار دهند.
بطور مثال عدم تشکیل دریچه تریکوسپید باعث می شود تا حفره بطن راست
و شریان ریوی قلب کوچک شوند و بطور کلی ساختمان سمت راست قلب به
صورت ناقص تشکیل شود.
در حالت طبیعی دو شریان اصلی از قلب جدا می شوند:
1.شریان آئورت
شریان آئورت خون را از بطن چپ به اعضای بدن هدایت می کند.
2.شریان ریوی
شریان ریوی خون را از بطن راست قلب به ریه منتقل می کند.
اختلال در شکل گیری این دو شریان می تواند به صورت بیماریهای مادرزادی قلب
بروز نماید. گاهی ممکن است شریانهای آئورت و ریه کوچک باقی بمانند یا ممکن
است منشا آنها جابجا شده باشد یعنی آئورت از بطن راست و شریان ریوی از
بطن چپ جدا شده باشند,گاهی احتمال دارد مجرای بین دو شریان باز باقی بماند
یا بطور کلی یکی از شریانها تشکیل نشده باشد و فقط یک تنه مشترک از قلب
خارج شود.
در هر حال اختلالات شریانهای قلبی یکی از شایعترین و مهمترین بیماریهای قلبی
مادرزادی بشمار می رود.
علائم بیماری قلبی مادرزادی در بزرگسالان
- آریتمی (ضربان قلب نامنظم)
- تنگی نفس
- خسته شدن سریع هنگام فعالیت بدنی یا انجام کار
- رنگ کبود مایل به آبی روی پوست لبها یا ناخن (سیانوز)
- تورم بافت بدن یا برخی اندامها
بیماری قلبی مادرزادی به روش های مختلفی طبقه بندی می شود,یکی از از این
روشها تقسیم بندی بیماری به دو گروه:
- بیماریهای سیانوتیک (همراه با سیانوز)
- بیماریهای بدون سیانوز
می باشد,سیانوز به معنی کبودی و تغییر رنگ پوست نقاط مختلف بدن به
رنگ آبی یا بنفش است.
بسیاری از افراد سالم بارها سیانوز را در نوک انگشتان دست و پا بخصوص هنگام
مواجهه با سرما تجربه کرده اند اما سیانوز ناشی از بیماری قلبی مادرزادی
علاوه بر انگشتان دست و پا شامل لبها,زبان و سایر مخاطات بدن هم می شود
این نواحی رنگ صورتی و روشن خود را از دست داده و به صورت کبود یا تیره
در می آیند.
دلیل بروز سیانوز
علت بروز سیانوز در بدن کاهش میزان اکسیژن خون می باشد.
کاهش اکسیژن در دست و پا و هوای سرد می تواند ناشی از کم شدن سرعت جریان
خون باشد که امری طبیعی و گذرا است اما در بیماری قلبی مادرزادی,سیانوز در
اثر مخلوط شدن خون تیره و فاقد اکسیژن سمت راست قلب با خون سالم و
روشن سمت چپ قلب ایجاد می شود که باعث می شود همه یا بخشی از خون
تیره به جای ورود به ریه,وارد جریان خون اعضای بدن شود و باعث تغییر رنگ
پوست آن نواحی گردد.
بیماریهای قلبی سیانوتیک
معمولا بیماریهای قلبی سیانوتیک به دلیل وسعت و شدت بیماری خطرناک تر از
بیماریهای بدون سیانوز هستند.
اغلب بیماریهای مادرزادی سیانوتیک شامل چند اختلال مادرزادی هستند که در
بیشتر آنها ساختمان قلب یا عروق اصلی دچار نقص و آسیب جدی است.
جراحی این نوع از بیماریها بسیار دشوار و شامل چند مرحله می باشد.
دومین دلیل خطرناک بودن بیماریهای سیانوتیک را میتوان مواجهه طولانی مدت
بدن با خون تیره و کثیف دانست چرا که باعث می شود علاوه بر قلب,سایر
اعضای بدن مانند مغز نیز صدمه ببینند و مانع از رشد و تکامل مناسب بدن شود.
علل بیماری قلبی مادرزادی سیانوتیک
1.تترالوژی فالوت
تترالوژی فالوت شایعترین علت بیماری قلبی مادرزادی سیانوتیک محسوب
می شود که از چهار نقص تشکلیل شده است که این نقایص باعث می شوند
تا خون غنی از اکسیژن و خون فاقد اکسیژن باهم ترکیب شوند و در سرتاسر
بدن پمپ شود.
این نقایص عبارتند از:
- وجود سوراخ بین بطن راست و چپ قلب
- تنگی دریچه ریوی
- ضخیم شدن عضلات بطن راست
- قرار گیری دریچه آئورت در محل نادرست
علائم تترالوژی فالوت
- وزن پایین هنگام تولد
- سیانوز
- تغذیه نامناسب
- انگشتان بزرگ
- تاخیر در رشد
- تنفس سریع و پی در پی
2.جابجایی عروق بزرگ
در نوزادانی که به جابجایی عروق بزرگ مبتلا می باشند دریچه های ریوی و آئورت
با شریان های خود تغییر وضعیت داده اند.
در این حالت خون با اکسیژن کم از طریق آئورت به سایر نقاط بدن منتقل
می شود در حالی که این خون در واقع باید از طریق شریان ریوی به ریه ها برود.
علائم جابجایی عروق بزرگ
- ضربان قلب سریع
- تنفس سریع و پی در پی
- افزایش وزن با سرعت کم
- تعریق شدید
3.آترزی دریچه تریکوسپید یا سه لتی
در این نقص دریچه سه لتی قلب به صورت غیر طبیعی رشد کرده و یا به طور کامل
از بین رفته است که این امر باعث اختلال در جریان طبیعی خون می شود و خونی
با اکسیژن کم به بدن منتقل می شود.
از علائم این نقص میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- سیانوز
- خستگی
- تنگی نفس
- اختلال در تغذیه
- تعریق شدید
- رشد کند و آرام
- عفونت های مزمن تنفسی
4.اتصال غیر طبیعی وریدهای ریوی
این حالت زمانی رخ می دهد که ورید هایی که خون غنی از اکسیژن را از ریه ها
به قلب می رسانند,به دهلیز راست متصل شوند.
در حالت عادی این وریدها باید به دهلیز چپ متصل شوند.
این نقص می تواند با انسداد وریدها بین ریه ها و قلب همراه باشد.
علائم اتصال غیر طبیعی وریدهای ریوی بدون انسداد
- عفونتهای مزمن
- تنگی نفش
- رشد آرام و کند
علائم در صورت انسداد:
- سیانوز
- تپش قلب
- تنفس سریع
- مشکلات تنفسی که با گذشت زمان شدیدتر می شود
بیماریهای قلبی بدون سیانوز
بیماری قلبی مادرزادی بدون سیانوز خفیفتر از انواع بیماریهای قلبی سیانوتیک
هستند و نقایص قلبی در این بیماران شدت و وسعت کمتری دارد.
درسته که این نوع از بیماریهای قلبی شدت و وسعت کمتری نسبت به بیماریهای
سیانوتیک دارند اما با این حال مهم هستند و عوارض مخصوص به خود را دارند
و در صورت توجه نا کافی و عدم درمان در طولانی مدت,با افزایش فشار شریان
ریوی (سندرم آیزن منگر) می توانند با تغییر مسیر گردش خون به سیانوز نیز
منجر شوند.
از شایعترین بیماریهای مادرزادی بدون سیانوز می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نقص دیواره بین بطنی
- نقص دیواره بین دهلیزی
- باقی ماندن مجرای شریانی
- تنگی دریچه ریوی
- تنگی دریچه آئورت
- تنگی شریان آئورت
علائم بیماری قلبی مادرزادی
بیماری قلبی مادرزادی می تواند در بیماریهای مختلف علائم متفاوتی داشته باشد.
بعضی از بیماریها به حدی شدید هستند که باعث اختلال در رشد دوران جنینی
می شوند و نوزاد مبتلا در زمان تولد با وزن پایین و ظاهری سیانوتیک و کبود به
دنیا می آید.
برخی دیگر از نوزادانی که بیماریهای سیانوتیک قلبی دارند در زمان تولد به ظاهر
سالم هستند اما یک تا دو روز بعد از تولد با بسته شدن مجرای شریانی شروع به
تغییر رنگ و ضعف و تنگی نفس می کنند و علائم بیماری در آنها ظاهر می شود.
با این حال فقط در 25% از موارد بیماریهای قلبی مادرزادی,حال نوزاد در روزهای
اول تولد بد می شود و در اغلب موارد این نوزادان علائم ظاهری بیماری را نشان
نمی دهند.
علائمی که دو سال اول تولد می تواند نشانه ای از بیماری قلبی مادرزادی باشد عبارتند از:
- عدم وزن گیری مناسب نوزاد
- عدم شیر خوردن مناسب
- خستگی و تعریق با شیر خوردن
- بیش از حد گریه کردن
- ضعف و بیحالی
- ضربان قلب نامنظم و زیاد
- احساس ضربان قلب با لمس قفسه سینه
- شنیدن سوفل قلبی در معاینه توسط پزشک
در صورت بروز این علائم در نوزادان باید در اسرع وقت نوزاد را نزد پزشک
متخصص قلب ببرید و از لحاظ بیماری قلبی مادرزادی بررسی نمایید.
گاهی ممکن است بیماری قلبی مادرزادی مانند نقص دیواره دهلیزی ممکن است
تا سالها علائم خاصی از خود نشان ندهد و علائم آن مانند تنگی نفس در اثر
فعالیت و تپش قلب در سنین جوانی یا حتی میانسالی بروز کند.
بنابراین حتی در افراد بالغ و مسن که علائم بیماری قلبی مادرزادی دارند توجه
به علائم و پیگیری و بررسی جهت تشخیص بیماری امری ضروری است.
علل بیماری قلبی مادرزادی
بیماری قلبی مادرزادی انواع مختلفی دارد که هر کدام می توانند علل مختلفی
داشته باشند.
برخی از بیماریهای مادرزادی به دلیل اختلالات ژنتیکی و همراه با علائم بیماری
در همه ارگانهای بدن بروز می کنند.
بیماریهای ژنتیکی مانند:
- سندرم داون
- تریزومی 13 و 18
- سندرم ترنر
با علائم سیستمیک و همزمان با نقایص مادرزادی قلبی همراه هستند.
ازدواج فامیلی بخصوص در خانواده هایی که سابقه بیماریهای مادرزادی دارند
و همچنین ابتلای مادر به بیماری قلبی مادرزادی می تواند احتمال ابتلای فرزندان
به این بیماریها را افزایش دهد.
با توجه به توضیحات ذکر شده در بسیاری از موارد علت مشخصی برای بیماری
قلبی مادرزادی وجود ندارد و مجموعه ای از دلایل ژنتیکی و محیطی می توانند
منجر به بیماری شوند.
علل محیطی که می توانند احتمال بیماری قلبی مادرزادی را افزایش دهند عبارتند از:
- نوشیدن الکل در دوران بارداری
- استعمال دخانیات در دوران بارداری
- مواجه شدن با عفونتهای ویروسی مانند سرخجه
- قرارگیری زیاد در معرض اشعه ایکس
- مصرف داروهای خاص
- کمبود اسید فولیک در بدن مادر
- اضافه وزن بیش از حد مادر
- بارداری در سنین بالا
تشخیص بیماری قلبی مادرزادی
بهترین زمان جهت تشخیص نقایص مادرزادی قلب جنین ماه پنجم بارداری
می باشد.
مادرانی که در سن بالای 35 سال باردار شده اند,مادران مبتلا به دیابت,مادرانی با
اضافه وزن بسیار بالا و همچنین مادرانی که سابقه خانوادگی بیماری قلبی مادرزادی
و همچنین تولد جنین هایی که آنومالی های خاص دارند توصیه می شود حتما از
جهت وجود بیماری قلبی مادرزادی غربالگری شوند.
بهترین روش جهت بررسی مشکلات قلبی جنین انجام اکوکاردیوگرافی است که
می تواند اختلالات قلبی را نشان دهد.
در بیماریهای مادرزادی سیانوتیک تشخیص اختلالات مادرزادی قلب راحت
است و با یک بررسی ساده مانند معاینه قلب,نوار قلب نوزاد و انجام اکوی
قلبی,بیماری قلبی نوزاد قابل تشخیص می باشد.
در برخی از کشورها به صورت روتین تمامی نوزادان قبل از ترخیص از بیمارستان
از نظر اختلالات قلبی توسط تستهای ساده مانند پالس اکسیمتری که سطح
اکسیژن خون نوزاد را نشان می دهد و یا توسط اکوی قلب بررسی می شوند.
در سنین بالاتر و در مواردی که علائم کمتر یا با تاخیر ظاهر می شوند,جهت
تشخیص بیماری قلبی مادرزادی و تعیین نوع و شدت بیماری,تستهای مختلفی
استفاده می شود.
از جمله این تستها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عکس رادیولوژی قفسه سینه
- نوار قلب
- اکوکاردیوگرافی
- سی تی اسکن قلب
- ام آر آی MRI قلبی
- آنژیوگرافی و کاتتریسم قلبی و ریوی
درمان
بیماری قلبی مادرزادی معمولا در کودکی با موفقیت قابل درمان است.
گاهی ممکن است برخی از نقایص قلبی به اندازه کافی جدی نباشند تا در دوران
کودکی برای درمان اقدام شود اما با افزایش سن می توانند برای فرد مشکلاتی ایجاد
کنند.
درمان بیماری قلبی مادرزادی در بزرگسالان به شدت مشکل قلبی بستگی دارد.
گاهی ممکن است نیاز باشد فقط به سادگی فرد تحت نظر قرار بگیرد و یا ممکن
است به دارو یا جراحی نیاز داشته باشد.
توجه داشته باشید اگر هرکونه علائم نگران کننده ای مانند نفس تنگی یا درد
قفسه سینه داشتید در اسرع وقت به پزشک متخصص قلب مراجعه نمایید و
به دنبال تشخیص علت علائم و درمان باشید.
از علائم بیماریهای قلبی ساده عبور نکنید و به دنبال خود درمانی نباشید و حتما
با بروز اولین نشانه بیماری قلبی به پزشک متخصص مراجعه نمایید.
جهت مشاوره و رزرو وقت میتوانید به سایت آزمایشگاه ثمره مراجعه نمایید و یا با شماره های درج شده تماس حاصل فرمایید.
26471830-26471272
شماره واتساپ
09129001037
