آزمایش خون غده هیپوفیز چیست و چگونه انجام میشود؟

غده هیپوفیز از مهمترین غدد درون ریز بدن بشمار می رود.

آزمایش خون غده هیپوفیز آزمایشهای مربوط به هورمونهایی است که از غده

هیپوفیز ترشح می شود.

غده هیپوفیز یک غده کوچک است که درست زیر مغز قرار گرفته و به بطن

 سوم مغز متصل است.

این غده از دو بخش پسین و پیشین تشکیل شده که تحت اثر هیپوتالاموس

 می باشد.

هیپوفیز پسین

هیپوفیز پسین بخشی از غده هیپوفیز است که قسمتی از دستگاه عصبی به شمار

 میرود و از آکسون تشکیل شده است.

جسم سلولی این آکسونها در بخش هیپوتلاموس مغز قرار دارند.

هورمون اکسی توسین و آنتی دیورتیک در جسم سلولی نورون های هیپوتاموس

 ساخته شده اند و از ناحیه آکسون به به هیپوفیز پسین متصل است.

این هورمون ها به همراه پروتئن در هیپوفیز پسین ذخیره میشوند.

هورمون وازوپرسین یا  آنتی دیورتیک

هورمون وازوپرسین یک هورمون پپتیدی ضد ادرار است که به کلیه ها کمک

میکند تا میزان آب بدن را کنترل کنند.

هورمون وازوپرسین باعث بازجذب آب از نفرون و حبس ادرار در کلیه میشود

 که در نتیجه منجر به کاهش ادرار خواهد شد.

این هورمون همراه با نوروفیزین II در قسمت پسین غده هیپوفیز ذخیره می شود و

 کمبود آن منجر به بیماری دیابت بی مزه (نوعی از بیماری دیابت که در اثر کمبود

ترشح هورمون ضد ادراری ایجاد میشود) میشود.

هورمون اکسی توسین

این هورمون پپتیدی موجب انقباض عضلات رحمی (به جهت تسهیل زایمان)

و تحریک غدد شیری (برای تولید شیر بیشتر) میگردد.

این هورمون همراه با نوروفیزین I در قسمت پسین غده هیپوفیز ذخیره می شود.

گیرنده های هورمون اکسی توسین در رحم و غدد شیری وجود دارند.

پروژسترون ترشح اکسی توسین را مهار میکند.

هیپوفیز پیشین

هیپوفیز پیشین بزرگترین قسمت از آدنوهیپوفیز را تشکیل میدهد و هورمونهایی

 که از این بخش ترشح میشوند Stimulating Hormones نامیده می شوند

که تحت تاثیر هورمونهای هیپوتالاموس قرار دارند.

هورمون های ترشح شده از این بخش عبارتند از:

• هورمون محرک تیروئید TSH
• هورمون رشد GH
• هورمون محرک جسم زد LH
• هورمون محرک فولیکولی FSH
• هورمون پرولاکتین Prolactin
• هورمون آدرنوکورتیکوتروپین ACTH

سوماتوتروپین یا هورمون رشد

هورمون رشد از بخش پیشین غده هیپوفیز ترشح می شود و نقش بسیار مهمی

در رشد و نمو به عهده دارد.

هورمون رشد از طریق افزایش سنتز پروتئین،تجزیه اسیدهای چرب و همچنین

افزایش گلوکز خون  نقش بسیار مهمی در آنابولیسم بدن ایفا میکند.

هورمون رشد همچنین با افزایش جذب کلسیم,منیزیم و فسفات باعث رشد قطری

 و طولی استخوان ها میشود.

عوارض افزایش بیش از حد هورمون رشد

ترشح بیش از حد هورمون رشد در کودکی منجر به ژیگانتیسم (یک بیماری نادر

 که باعث رشد غیر طبیعی قد میشود) و بعد از دوران بلوغ باعث بیماری

آکرومگالی (بزرگ شدن غیر طبیعی دست و پا) میشود.

عوارض کمبود هورمون رشد

علاوه بر اینکه ترشح بیش از حد هورمون رشد منجر به بیماریهای نادر میشود

کمبود ترشح این هورمون عوارض زیادی به دنبال دارد.

کمبود هورمون رشد در کودکی منجر به بیماری نانیسم (کوتاه قامتی شدید) میشود.

کاهش این هورمون در بزرگسالی منجر به موارد زیر میشود:

• اختلالات متابولیکی
• کاهش توده عضلانی
• افزایش  چربی بدن
• کاهش  استخوان

تفسیر مقادیر سوماتوتروپین

تنش روحی و استرس,ورزش,تغذیه و سطح پایین گلوکز خون باعث افزایش مقدار

هورمون رشد (GH) میشود.

سطح هورمون رشد (GH) در بیماریهای ژیگانتیسم,آکرومگالی,استرس,بی اشتهایی

عصبی,عمل جراحی,ورزش,گرسنگی طولانی مدت مثل روزه داری افزایش میابد.

همچنین سطح هورمون رشد (GH) در بیماریهای نانیسم,نارسایی هیپوفیز,هیپرگلیسمی (افزایش قند خون) و شرایطی چون بلوغ جنسی دیر رس

 و اظافه وزن کاهش می یابد.

داروهایی مثل:

آرژنین,آمفتامینها,استروژنها,گلوکاگون,هیستامین,انسولین,لوودوپا,اسیدنیکوتینیک

 باعث افزایش سطح GH میشوند.

داروهای کورتیکواستروئید و فنوتیازین باعث کاهش سطح هورمون رشد میشوند.

سطح طبیعی هورمون رشد چقدر است؟

• آقایان: بالاتر از 5 نانوگرم در میلی لیتر
• خانم ها: بالاتر از 10 نانوگرم در میلی لیتر
• کودکان: بین 0 تا 10 نانوگرم در میلی لیتر
• نوزادان: بین 10 تا 40 نانوگرم در میلی لیتر

هورمون رشد بصورت دوره ای ترشح میشود بنابراین سنجش سطح هورمون

 رشد باید در محدوده زمانی مشخصی صورت بگیرد.

شرایط انجام آزمایش هورمون رشد

بهترین ساعت برای نمونه گیری این آزمایش ساعات اولیه صبح حدودا 1

ساعت بعد از خواب عمیق شبانه میباشد.

برای انجام آزمایش GH لازم است ناشتا باشید اما نوشیدن آب مانعی ندارد.

آزمایش GH با توجه به درخواست پزشک در فاصله های زمانی

120,90,60,30,0 دقیقه انجام میگیرد.

نیمه عمر هورمون رشد 20 تا 25 دقیقه است بنابراین بعد از نمونه گیری

       نمونه باید بلافاصله به آزمایشگاه ارسال شود.

هورمون پرولاکتین

پرولاکتین ساختاری مشابه با ساختار هورمون رشد دارد و از سلولهای هیپوفیز

 پیشین ترشح میشود.

وظیفه هورمون پرولاکتین تحریک رشد و نمو پستان برای تولید شیر می باشد

علاوه بر این پرولاکتین باعث بقای جسم زرد نیز میشود که هورمون محرک

جسم زرد (LH) نام دارد.

ترشح پرولاکتین بواسطه عوامل مهار کننده و آزاد کننده پرولاکتین تنظیم میشود.

مهمترین عامل مهار کننده هورمون رشد دوپامین است که مانع از ترشح این

هورمون از غده هیپوفیز می شود.

پرولاکتین بطور طبیعی هنگام خواب,ورزش,استرس و اضطراب,هیپوگلیسم

 (افت قند خون),رابطه جنسی,دوران بارداری,دوران پس از زایمان و شیردهی

 افزایش می یابد.

عوارض افزایش پرولاکتین در خانم ها

• کاهش میل جنسی
• اختلال در قاعدگی
• ترشح شیر از سینه ها
• نازایی

عوارض افزایش پرولاکتین در آقایان

• کاهش میل جنسی
• بزرگ شدن سینه ها
• ناباروری
• هیپوگنادیسم (این بیماری زمانی ایجاد میشود که هورمون های جنسی به میزان کافی تولید نمیشوند)

در حالت طبیعی پرولاکتین بطور نوسانی ترشح میشود بطوریکه هنگام خواب

سطح آن 2 تا 3 برابر افزایش می یابد.

سنجش سطح پرولاکتین در ارزیابی موارد زیر بسیار موثر است:

• تومور هیپوفیز
• آمنوره (فقدان قاعدگی)
• گالاکتوره (جاری شدن بی اختیار شیر از سینه)
• هیپوگنادیسم (کمبود ترشح هورمون های جنسی)
• ناباروری
• درمان تومورهای تولید کننده پرولاکتین

در چه شرایطی پرولاکتین افزایش می یابد؟

• اختلال در عملکرد سلولهای ترشح کننده دوپامین
• اختلال در عملکرد هیپوتالاموس
• بالا بودت سطح هورمون آزاد کننده تیروتروپین (TRH)
• بالا بودن سطح تومورهای ترشح کننده پرولاکتین در غده هیپوفیز
• تنش های روحی و جسمی
• سندروم تخمدان پلی کیستیک
• سندروم پارانئوپلاستیک (اختلال دستگاه عصبی)
• نارسایی کلیوی
• گالاکتوره
• آمنوره
• استرس و اضطراب ناشی از بیماری یا ترس از آزمایش
• تحریک نوک پستان
• وجود ماکرو پرولاکتین (پرولاکتین متصل به ایمونوگلوبولین)
• استفاده از داروهایی نظیر وراپامیل,داروی ضد بارداری خوراکی,استروژنها,

آنتی هیستامینها,رزرپین و …

مقادیر طبیعی پرولاکتین

• آقایان بالغ: 0 تا 20 نانوگرم در میلی لیتر
• خانم های بالغ: 0 تا 25 نانو گرم در میلی لیتر
• خانم های باردار: 20 تا 400 نانوگرم در میلی لیتر

شرایط انجام آزمایش پرولاکتین

• این آزمایش با نمونه گیری از خون انجام میشود.
• بهتر است برای انجام این آزمایش ناشتا باشید.
• بهترین ساعت برای انجام آزمایش پرولاکتین 2 ساعت بعد از بیدار شدن از
• خواب می باشد اگر نمونه گیری زودتر انجام شود در نتیجه آزمایش با افزایش کاذب سطح پرولاکتین مواجه خواهید شد.
• شب قبل از آزمایش از پوشیدن لباسهای تنگ بخصوص در ناحیه سینه بپرهیزید.
• شب قبل از آزمایش از برقراری رابطه جنسی خودداری نمائید.
• استرس و اضطراب قبل از آزمایش موجب اختلال در نتیجه آزمایش میشود.
• ·       12 ساعت قبل از انجام آزمایش از مصرف مکملهای غذایی و مولتی ویتامین حاوی بیوتین پرهیز نمایید.

هورمون آدرنوکورتیکوتروپین  (ACTH)

این هورمون از هیپوفیز پیشین ترشح میشود که باعث افزایش ترشح کورتیزول

 و آلدرسترون از بخش قشری غده فوق کلیه میشود.

کورتیزول نوعی هورمون استروئیدی است,نقش اصلی این هورمون متابولیسم

 گلوکز و واکنش بدن در برابر استرس می باشد.

هورمون کورتیزول عملکرد غده هیپوفیز,هیپوتالاموس و فوق کلیه را هماهنگ

و کنترل میکند.

این هماهنگی اینگونه انجام میگیرد که کاهش سطح کورتیزول باعث ترشح هورمون

 آزاد کننده کورتیکوتروپین (CRT) از هیپوتالاموس میشود,

ترشح CRT موجب ترشح هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH) از غده

هیپوفیز میشود.

آدرنوکورتیکوتروپین یک هورمون پلی پپتیدی است که باعث افزایش سطح

کورتیزول میشود.

با افزایش سطح کورتیزول موجب کاهش CRT و ACTH میشود.

سنجش سطح ACTH در بررسی افزایش یا کاهش سطح کورتیزول و ارزیابی

 اختلالات هورمونی بسیار موثر است.

با توجه به متغیر بودن سطح کورتیزول در صبح و ساعات بعد از ظهر بهترین

زمان برای نمونه گیری ساعات اولیه صبح می باشد.

سطح کورتیزول با مقدار ACTH نسبت عکس دارد,کاهش سطح کورتیزول باعث

افزایش ACTH و افزایش سطح کورتیزول باعث کاهش مقدار ACTH میشود.

علل افزایش و کاهش سطح ATCH

در بیماران مبتلا به سندروم کوشینگ (سندروم ناشی از اختلالات هورمونی)

 سطح بالای ACTH ممکن است ناشی از تومور هیپوفیز تولید کننده

 ACTH یا تومور غیر هیپوفیزی (اکتوپیک) تولید کننده ACTH مثل

 تیموس,ریه,تخمدان و لوزالمعده باشد.

اگر سطح ACTH بالاتر از 200 پیکوگرم در میلی لیتر باشد معمولا نشان دهنده

تولید ATCH توسط تومور غیر هیپوفیزی است و اگر سطح ACTH در بیماران

 مبتلا به کوشینگ پایین تر از حد طبیعی باشد میتواند بدلیل افزایش فعالیت

 آدنوم (تومور هیپوفیز) و یا کارسینوم غده فوق کلیه (شایع ترین سرطان کلیه)

 باشد.

در افرادی که به نارسایی فوق کلیه مبتلا هستند اگر سطح ACTH طبیعی یا

 پایین تر از حد نرمال باشد دلیل کمبود ممکن است به نارسایی غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس مربوط باشد.

در بیماران مبتلا به آدیسون (اختلال در غده فوق کلیه),افزایش ترشح

 ACTH نشان دهنده اختلال غده آدرنال می باشد.

بیماریها و داروهایی که موجب افزایش سطح ACTH میشوند:

• آدرنوژنیتال
• کوشینگ
• سندروم ACTH اکتوپیک
• استرس

داروهایی نظیر:

• استروژن
• انسولین
• وازوپرسین
• لوودوپا
• آمفتامین
• متی راپون
• اسپیرونولاکتون

توجه نمایید استفاده داروهایی نظیر کورتیکو استروئیدهای اگزوژن(کورتیزون,پردنیزون,دگزامتازون),استروژن و اسپیرولاکتون باعث کاهش

 سطح ACTH میشود.

مقادیر طبیعی ACTH

• در نمونه گیری صبحگاهی: بیشتر از 80 پیکوگرم در میلی لیتر
• در نمونه گیری بعد از ظهر: بیشتر از 50 پیکوگرم در میلی لیتر

هورمون محرک تیروئید (TSH)

این هورمون از هیپوفیز پیشین ترشح میشود و باعث افزایش ترشح هورمونهای

 تیروئیدی نیز میگردد.

با کاهش سطح هورمونهای تیروئیدی ترشح TSH افزایش می یابد.

اندازه گیری TSH جهت تشخیص کم کاری یا پرکاری تیروئید کاربرد دارد و یک

 آزمایش انتخابی در غربالگری هیپوتیروئیدی نوزادان است.

هورمون TSH مهمترین رکن در کنترل و تنظیم عملکرد تیروئید می باشد.

ترشح هورمون TSH توسط یک هورمون هیپوتالاموسی بنام TRH تنظیم می شود

که این هورمون محرک سنتز و ترشح TSH می باشد.

حدودا 15 دقیقه بعد از ترشح TRH مقدار ترشح TSH به حداکثر خود می رسد.

کاهش سطح هورمون های تیروئیدی موجب افزایش ترشح TSH و همچنین

افزایش اثر تحریکی TRH بر TSH میشود برعکس این موضوع هم صادق است

 و با افزایش سطح هورمونهای تیروئیدی ترشح TSH و اثر بخشی TRH کاهش

 می یابد.

در بیماری کم کاری تیروئید اولیه (هیپوتیروئیدیسم) پایین بودن سطح T3 و T4

 محرک اصلی برای ترشح TRH و TSH میباشد و در این شرایط سطح TSH بالا

میباشد.

در کم کاری تیروئید ثانویه و نوع سوم عملکرد غده هیپوفیز و هیپوتالاموس دچار

 اختلال می شود که نتیجه آن عدم ترشح TSH و TRH میباشد و برخلاف تحریک

 های ناشی از کمبود T3 و T4 سطح این هورمونها تقریبا به 0 می رسد.

ترشح TSH نوسانی است و سطح آن در ساعات مختلف شبانه روز متفاوت است

 بطوریکه حدودا ساعت 10 صبح میزان ترشح در پایین ترین حد و ساعت

10 شب در بالاترین حد خود میباشد.

ارزیابی سطح TSH در تشخیص و تفکیک کم کاری تیروئید اولیه و ثانویه بکار

 می رود.

علل افزایش سطح TSH

• کم کاری تیروئید اولیه
• آژنزی تیروئید (اختلال مادرزادی که موجب عدم تشکیل یک لوب از تیروئید میشود)
• تیروئیدیت (التهاب غده تیروئید)
• کرتینیسم مادرزادی (نوعی عقب افتادگی ذهنی ناشی از کم کاری تیروئید)
• تزریق ید رادیواکتیو
• برداشتن غده تیروئید با عمل جراحی
• دریافت ید با دوزهای بالا

علل کاهش سطح TSH

• کم کاری تیروئید ثانویه
• پرکاری تیروئید
• گواتر سمی
• کم کاری تیروئید مصنوعی (به دلیل مصرف خودسرانه داروهای تیروئیدی)
• بیماری گریوز (اختلال در سیستم ایمنی که موجب ترشح بیش از حد هورمونهای تیروئیدی می شود)

هورمون محرک فولیکولی FSH و لوتروپین LH

این هورمونها گلیکو پروتئینی هستند  و از هیپوفیز پیشین ترشح میشوند و به

 خون میریزند .

گنادوتروپین (GnRH) یک هورمون آزاد کننده است که از هیپوتالاموس ترشح

 می شود و عملکرد LH و FSH را تتنظیم میکند.

کاهش استروژن در خانم ها و یا کاهش تستوسترون در آقایان باعث تحریک ترشح

گنادوتروپین میشود که این امر موجب تحریک FSH و رشد فولیکول میگردد.

در خانمها سطح ترشح LH و FSH در سیکل قاعدگی متفاوت است بنابراین اینکه

آزمایش در چه زمانی از قاعدگی انجام شود اهمیت بسیاری دارد.

سطح LH و FSH در یائسگی,دیس ژنری تخمدان (سندروم ترنر),دیس ژنری

 بیضه ها (سندروم کلاین فلتر),هیپوگنادی,اختگی,بلوغ زودرس,تخمدانهای

پلی کیستیک,آدنوم هیپوفیز افزایش می یابد.

همچنین مصرف داروهایی چون لوودوپا,سایمیتیدین,ضد تشنج,اسپیرونولاکتون,

نالوکسن  و کلومفین باعث افزایش سطح LH و FSH میشود.

ترشح LH وFSH در شرایطی چون استرس,سوءتغذیه,نارسایی ثانویه گنادها یا

 سایر اختلالات محور هیپوفیز هیپوتالاموس,تاخیر فیزیولوژیکی رشد و تمایز

 جنسی  کاهش می یابد.

علاوه بر این مصرف داروهایی نظیر استروژن,پروژسترون ,تستوسترون,استروئید

 و داروی ضد بارداری باعث کاهش میزان LH میشوند.

بطور کلی آزمایش های غده هیپوفیز مربوط به هورمون های ترشح شده از غده

هیپوفیز هستند که همگی با نمونه گیری از خون انجام می شوند.

برای انجام این آزمایشها ناشتا بودن الزامی نیست اما بهتر است بصورت ناشتا

 انجام شود.

علاوه بر این آزمایشهای هورمون زیر مجموعه خدمات هوم کر میباشد و میتوانید

در منزل یا محل کار خود خدمات هوم کر بهره مند شوید.

جهت مشاوره,هماهنگی و رزرو وقت میتوانید به سایت

www.samarehlab.com

مراجعه نمایید و یا با شماره تلفن های آزمایشگاه تماس بگیرید.

26471830-26471272

شماره واتساپ

09129001037